Bog kuu oggolaanaya inaad si qoto dheer u sahamin karto boqol fenomeen oo ka kooban kaanonka dhaqanka Iswiidhan
Sheeko gaaban oo “fadeexad” ahayd oo 1839 ah; Sara Videbeck iyo sarkaalka Albert waxay tijaabiyaan nolol aan ku xirnayn guur khasab ah. Qoraalku si cad oo kicin leh ayuu ula hadlayaa akhlaaqda xilligaas iyo ku tiirsanaanta dhaqaale ee dumarka. Wuxuu soo jeedinayaa qaab nololeed kale oo jacayl iyo masuuliyad leh iyada oo aan guur jirin. Waxay dhalisay dood weyn oo weli loo aqoonsan yahay qoraal hore oo feminist ah.
Labada buug ee Strindberg (1884 – 1886) waxay ka hadlaan khilaafaadka guurka ee Stockholm casriga ah. Sheekooyinku waxay caqabad ku noqdeen diinta iyo doorka jinsiga, xitaa waxay sabab u noqdeen dacwad “cay diimeed”. Iyadoo la adeegsanayo aragti nafsiyeed iyo dhaleeceyn bulsho, xiriirrada waxaa la gaarsiiyaa halka ay wejiyada been abuurka ahi jabaan. Waxay ahayd kicinta xaqiiqada casriga ah ee qadhaadh.
Riwayaddii ugu horraysay ee 1891; halyeey, dabeecad iyo xamaasad ayaa isugu yimaadda wadaadkii xilka laga qaaday Gösta Berling. Codka gaarka ah ee Lagerlöf iyo qaybaha nool waxay u dhexeeyaan xaqiiq iyo sheeko. Mawduucyada dambiga, cafiska iyo heshiiska ayaa ka dhex socda sheekada. Buuggu wuxuu ahaa guul weyn wuxuuna u gogol xaaray abaalmarinta Nobel.
Qoraalkii ugu horreeyay ee weyn ee nolosha Sami, oo uu qoray qoraa Sami ah oo ku qoran afka Sami. Wuxuu diiwaangeliyaa shaqo, guuritaan iyo aqoonta maalinlaha ah iyadoo leh cod shaqsiyeed oo naadir ah. Waa isku mar ethnografi, suugaan iyo taariikh dhaqan. Waxa uu aasaas u noqday fahamka waayo-aragnimada Sami iyo casriyeynta.
Sheeko mala-awaal ah oo ku saabsan “daroogada runta” oo ka dhigaysa nolol gaar ah mid daah-furan oo dowladdu aragto. Karin Boye waxay baartaa cabsi iyo rabitaan, daacadnimo iyo run, gudaha nidaam teknokratik ah. Luuqadu waa mid dhow oo jiritaan ah, waxayna qeexdaa qiimaha xorriyadda. Waxaa loo tixgeliyaa mid ka mid ah qoraallada ugu saameynta badan ee cilmiga-faneed ee Iswiidhishka.
Gehero xor ah oo deeqsi ah, oo sharciyada dadka waaweyn ku rogaysa qosol iyo naxariis. Sheekooyinku waxay carruurta suugaanta u keeneen tamar cusub, waxayna bixiyeen aragti xorayn ah oo ku saabsan awoodda. Luuqadu waa ciyaarsi, dhismahuna waa xoog. Pippi waxay noqotay halyeey caalami ah oo la jecel yahay waxayna weli saameyn ku leedahay doodaha ku saabsan sharafka carruurta iyo xaqa ciyaarta.
Sheeko epic ah oo ku saabsan dadka Småland oo ka cararaya saboolnimada si ay u gaadhaan riyada Ameerika. Moberg wuxuu isku daraa cilmi-baaris taxadar leh iyo xoogaa jilitaan ah oo ku saabsan go’aannada iyo shakiga jilayaasha. Qiimaha guuritaanka, geesinimada iyo raadinta sharaf ayaa ah udub-dhexaadka. Taxanuhu wuxuu sameeyay sawirka iswiidhishka ee naftiisa wuxuuna dhiirrigeliyay filimaan iyo riwaayado.
Taxane carruureed oo nus-taariikhi ah, wuxuu ka hadlaa carruurnimada Romanka iyo halganka xuquuqda. Qoraalladu waxay carruurta siiyeen cod waxayna muujiyeen takoorka bulshada. Si fudud oo anshax leh ayaa loo qoray, waxayna saameysay dugsiyada iyo doodaha. Katitzi hadda waa qayb muhiim ah oo ka mid ah kanonka waxbarashada ee Iswiidhishka.
Xarunta taxanaha Beck; halka sheekada booliska ay ku darsato dhaleeceyn bulsho oo culus. Waxay muujisaa xiisadda u dhaxaysa kala dambeynta, rabshadaha iyo kalsoonida muwaadiniinta. Qaabka waa mid dhab ah, wada sheekaysigu waa qallafsan yahay, sheekaduna si adag ayay u socotaa. Buuggu wuxuu noqday aasaaska “Nordic noir” iyo booliska bulshada.
Xulasho gabayo Iswiidhish ah laga soo bilaabo Baroque iyo iftiinka ilaa casriyeynta. Waxay muujinaysaa sida qaabka, laxanka iyo sawirradu u beddelaan waqtiyada iyo fikradaha. Inkasta oo gaaban, haddana waa xoog; waxay yihiin furayaal lagu akhriyo shaqooyin buuxa. Antolojigu wuxuu u shaqeeyaa sida hordhac iyo xusuus-wadareed wadaag ah.
Rinjiyeyn qarnigii dhexe ah oo muujinaysa muuqaallo Kitaabiga ah oo leh kaftan iyo fariin anshaxeed oo adag. Waxay u adeegayeen sidii “buug cashar” dadweynaha aan wax qorin karin, waxayna hodan ku ahaayeen faahfaahinta nolol maalmeedka. Midabada iyo qaabka waa calaamado atelye-ga Albertus Pictor. Mid ka mid ah uruurinta darbiyada ugu fiican ee la ilaaliyay Waqooyiga Yurub.
Halkan waxaa lagu arkaa wejiyada Iswiidhan: boqorro, haldoor dhaqameed iyo tiirarka bulshada qarniyo badan. Uruurintu waxay muujisaa sida sawiradu u matalaan awoodda, qiyamka iyo aqoonsiga wakhtiyada kala duwan. Qasriga iyo gudaha ayaa si wadajir ah u sameeya taariikh muuqaal ah oo qaranka ah.
Fannaan wuxuu isugu sawiraa astaamo iyo calaamado gudaha qasriga baroque. Farta iyo dharka waxay muujiyaan darajo, hadal iyo wacyi farshaxan. Calaamadaha ayaa sharaxaya dalabka: in la xoojiyo luuqadda muuqaalka ee awoodda. Shaqadu waxay muujisaa sida sawirku u noqon karo isla markaas sawir iyo bayaaan.
Qasri baroque iyo rococo ah oo noqday xarunta xafladaha caasimadda. Darbiyada iyo hoolalka waxay ku tarjumaan joogteynta, dowladnimo iyo matalaad dhagax ku qoran. Khadadka dhismuhu waxay isku daraan qaabab caalami ah oo ku jira macnaha Iswiidhishka. Qasrigu waa goob taariikheed, diblomaasiyadeed iyo bulsho.
Sawir astaan ah oo muujinaya wada sheekeysi, iftiin iyo degganaansho muuqaalka xagaaga Waqooyiga. Farshaxanku wuxuu isku daraa run iyo astaan; aragtiyo iyo joogsiyo ayaa ku dara dareen feker leh. Shaqadu waxay noqotay sawirka caamka ah ee fiidkii xagaaga ee Iswiidhan.
Guri ku yaal Sundborn oo noqday tusaale iftiin, midab iyo bilic nololeed. Karin iyo Carl Larsson waxay isku daraan farsamada, rinjiyeynta iyo naqshadeynta gudaha. Qolka gudaha wuxuu muujinayaa qurux dimoqraadi ah oo nolol qoys iyo marti qaad ah. Sundborn maanta waa astaanta qaranka iyo meel la booqdo oo nool.
Taxane farshaxan casri ah oo isku daraya ruuxi iyo luuqad muuqaal. Qaababka iyo midabadu waxay saadaalinayeen estetika modernist ah tobanaan sano ka hor. Shaqadu waxay dib u fikir ku samaysay taariikhda farshaxanka iyo hababka lagu sharaxo wax aan muuqan. Hilma af Klint maanta waa qof muhiim u ah fahamka farshaxanka qarniyadii 20-aad.
Sawirro siinaya dabeecadda cod iyo dhaqdhaqaaq; xilli iyo makhluuqaad khuraafaad ayaa is dhexgalaya. Luqadda muuqaalka ee Beskow waxay isku daraysaa waxbarasho iyo gabay adduun aqoon leh. Sawirradani waxay qaabeeyeen aragtida jiilal badan ee ku saabsan dabeecadda iyo ciyaarta. Shaqadu waa tiir ka mid ah male-awaalka carruurta Iswiidhan.
Dhisme qaran-romantik ah oo isku daraya tixraacyo dhexe iyo shaqayn casri ah. Hoolka Buluugga ah iyo Hoolka Dahabka ah ayaa qabta xafladaha Nobel. Dhismaha dibedda ayaa isku dheellitira badda, cirka iyo muuqaalka magaalada. Waa astaanta saxaafadda, xafladaha iyo matalaadda bulshada.
Kolaj, ciyaar iyo siyaasad oo ku midoobay nidaam calaamado dhaqaaqaya. Dunida muuqaalka ee Fahlström waxay caqabad ku noqotaa qaabdhismeedka awoodda iyadoo la adeegsanayo estetika pop iyo farsamo ciyaareed. Shaqadu waa khariidad dhaqaale, rabitaan iyo borobagaando. Waa dhaleeceyn bulsho iyo dusha dareenka isla mar ahaantaana.
Suite baroque ah oo loogu talagalay xaflado; qaybaha gaagaaban waxay isku daraan saameyn Faransiis iyo Talyaani. Waxay noqotay cod astaan u ah xafladaha boqortooyada iyo dabaaldegyada Iswiidhan. Roman wuxuu isku dheelitiraa qurux, sharaf iyo tamar masraxeed. Waxaa weli lagu ciyaaraa xafladaha iyo idaacadaha sida xasuus qaran oo maqalka ah.
Heeso maalinle ah oo jiilal badan ku koray guryaha iyo iskuullada. Tegnér wuxuu isku daraa fudayd iyo dhadhan muusig si uu u abuuro heeso aan waqtigu tirtirin. Ereyadu waa sahal in la xafido, carruur iyo waalidba way wada heesaan. Buuggu wuxuu noqday qayb ka mid ah xusuusta muusiga qaranka.
Dabaaldegyo orkestral ah oo ay heesaha dhaqanku u lebisan yihiin qaab symphonic. Muusiggu wuxuu u dhex wareegaa qoob-ka-ciyaar iyo lirik, isagoo leh isku-dubarid dhalaalaya. Waxaa noqotay mid ka mid ah shaqooyinka ugu caansan ee orkestrada Iswiidhan. Waa muuqaal cod ah oo muujinaya fiidkii xagaaga ee qaran-romantiga.
Fanka fiidhlaha ee Dalarna; qurxin, laxan iyo lahjad maxalli ah ayaa muuqata. Duubitaannadii hore waxay keydiyeen codka iyo qaabka jiilasha dambe. Dhaqanku wuxuu ku socdaa heesahan iyo dhaqanka lafta. Duubitaannadu waxay noqdeen qaab loogu daydo fanaaniinta soo socda.
Laba hees oo codka Sami iyo dhaq-dhaqaaqu ay u beddelaan gabay. Ereyadu waxay ku saabsan yihiin guuritaanka, lahaanshaha iyo laxanka dabeecadda. Muusiggu wuxuu isku daraa dhaqanka iyo casriga muuqaal isbeddelaya. Heesahani waxay ballaariyeen aragtida kanonka muusigga Iswiidhan.
Laba hees oo ka hadlaya nolol jasiiradeed iyo safar badeed. Laxamadu waa toos oo xasuus leh; ereyadu waxay wataan kaftan iyo xikmad nololeed. Codka Taube wuxuu noqday dhawaaqa xagaaga iyo safarka Iswiidhan. Heesaha waxaa weli lagu qaadaa heeso wadajir ah iyo fasiro kala duwan.
Suite lirik ah oo loogu talagalay akhristaha, koroska iyo orkestrada, ku salaysan gabayga Hjalmar Gullberg. Muusiggu waa mid fudud laakiin sharaf leh, abuuraya meel fikrad iyo ka-fiirsasho. Waxaa loo aqoonsaday mid ka mid ah shaqooyinka koroska ee caanka ah ee la heeso. Waa tiir dhexe oo ka mid ah repertuarka muusigga Iswiidhan ee qarnigii 20-aad.
Opera futurist ah oo ku salaysan maanso kosmiga ah ee Martinson; ku saabsan dambiga, tiknoolajiyada iyo khasaaraha. Codadka elektarooniga ah iyo orkestrada casriga ah waxay abuureen cod cusub oo Waqooyi ah. Bandhigii ugu horreeyay wuxuu noqday dhacdo caalami ah. Waxay ballaarisay mowduucyada iyo codadka opera.
Heesaha dhaqanka ayaa loo habeeyay qaab jazz piano deggan oo lirik ah. Codku waa mid xaddidan laakiin hodan ah, si qoto dheer u taabanaya. Albamku wuxuu noqday meel muhiim u ah estetika jazz-ka Iskandaneefiyan. Wuxuu weli dhiirrigelin u yahay fiidhlayaasha iyo habaynta gobolka.
Shaqo weyn oo hal dhaqdhaqaaq ah oo orkestrada ka qaadaysa mugdiga una horseedaysa iftiin. Pettersson wuxuu ku qoray xoog jireed iyo laxan aan kala go’ lahayn. Shaqadani waxay ahayd guushiisa caalamiga ah, welina waxay si qoto dheer u taabatay dhagaystayaasha. Muusiggu wuxuu isku daraa murugo iyo rajo hal arc isku mid ah.
Tiyaatar gaar ah oo qarnigii 18aad ah, weli leh mishiinnadii masraxa iyo muuqaaladii quruxda badnaa ee asalka ahaa. Waxay muujinaysaa estetikada baroque halka muusigga, iftiinka iyo dhalanteedku ay isku daraan. Masraxa wuxuu yahay shaybaar dib-u-dhis taariikhi ah iyo goob mala-awaal dadweyne. Waa hanti dhaqan, goob shaqo iyo kulanka caalamiga ee fanka.
Riwaayad siyaasadeed oo 1890 – yadii ka hadashay kacdoonkii shaqaalaha ee Sundsvall. Tiyaatarku wuxuu noqday goob lagu tijaabiyo fikrado cusub oo ku saabsan fasalka, cadaaladda iyo isbeddelka bulshada. Bandhiggu wuxuu isku xiray halgankii maxalliga ahaa iyo dhaqdhaqaaqii shaqaalaha Yurub.
Strindberg wuxuu sahayda “macquulka riyada” ku wareejiyaa masraxa: waqti iyo meel xor ayaa u socda, sawirrada ayaa is dhexgala. Sheekadu waxay jebisaa shuruudaha dhabta ah waxayna ku dhawaaqdaa luuqad masraxeed modernist ah. Waa qoraal isku mar gabay, nafsi iyo falsafad; wuxuu saameeyay tiro badan oo jilayaal iyo qorayaal ah.
Filim aamusnaan ah oo hal-abuurnimo leh, halkaas oo sawirro is dul saaran abuuraan dhaqdhaqaaq muuqaal ah. Sheekadu waa mid ku saabsan dembi, cafis iyo heshiis oo dhacaya “mugdiga iftiinka” ee waqooyiga. Sjöström wuxuu abuuraa qoto-dheer nafsiyeed isagoo adeegsanaya muuqaal gabay fudud laakiin awood leh. Filimkani wuxuu yahay tiir-dhexaad taariikhda filimada Iswiidhan iyo kuwa caalamiga.
Hees cabaret ah oo xanaf leh, oo ka hortagta faashisnimada iyo kalsooni la’aanta bulshada. Karl Gerhard wuxuu muujinayaa in madadaaladu ay noqon karto labadaba mid soo dhaweyn leh iyo mid siyaasadeed oo geesinimo leh. Heestu waa mid degdeg ah, laami iyo toos ah. Waxay noqotay astaan akhlaaqda iyo dhabarka toosan ee dhaqanka.
Cullberg wuxuu u beddelaa drama nafsiyeedka Strindberg dhaqdhaqaaq iyo jidh. Fasalka, jinsiga iyo rabitaanka ayaa lagu muujiyey masrax raqs casri ah oo toos ah oo jidheed. Muusig iyo muuqaal ayaa qaabeeya awooda iyo doorka isbeddelaya. Shaqadani waxay calaamad u ahayd bilowgii masraxa qoob-ka-ciyaarka ee Iswiidhan ka dib 1950 – yadii.
Fardooley ayaa la kulmaya Geerida isagoo ciyaaraya shax; wuxuu waydiinayaa macnaha, aamusnaanta iyo iimaanka. Sawirradu waa kuwo caalami ah: xeebta, safarka, ciyaarta aan la hurayn. Bergman wuxuu isku daraa halyeeygii dhexe iyo falsafada jiritaanka casriga ah. Filimku wuxuu qeexay sawirka filimada Iswiidhan ee caalamka.
Dukumeenti dhow oo ku saabsan dhalinyarada, xorriyadda, burburka iyo raadinta Stockholm 1960 – yadii. Waa filimkii ugu horreeyay seddexley muujinaysa fasalka, qabatinka iyo sharafta. Kaamiro qabow oo dhow ayaa siisaa cod dadka ka baxsan bulshada. Waa tiir-dhexaad dhaqanka dukumeentiga Iswiidhan.
Fars caan ah halkaas oo ciyaarta jirka iyo erayadu masraxa ku qabsadaan. Waxay muujisaa sida cabaret-ku ugu dhisan yahay dhaqdhaqaaq, khaladaad iyo ciyaar cad. Poppe wuxuu sameeyay doorka mid aad u jecel isagoo naxariis u leh dhagaystayaasha. Waa qayb la jecel yahay oo madadaalada masraxa Iswiidhan.
Bandhig carruureed hal-abuur ah oo si dhab ah u qaata aragtida carruurta. Waxay furtay qaabab cusub oo lagu matalo kala-tag, khilaaf iyo dhawaan. Unga Klara waxay dejisay hab faneed la shaqeynta dhagaystayaasha da’da yar. Shaqadani waxay noqotay tixraac caalami ah oo tiyaatarka carruurta Iswiidhan.
Qoraal suufi ah oo qarnigii 14aad, halkaas oo Quduuska Birgitta ee Iswiidhan ay ku qortay riyooyinkeeda iyo fariimaha rabbaaniga ah. Muuqaaladaasi waxay saameeyeen nolosha diimeed iyo siyaasadeed ee Yurub waxayna horseedeen in la quduusiyo. Waxay muujinayaan ruuxnimada dhexe iyo cod dumar leh awood diineed iyo bulsho.
Shaqada weyn ee Olaus Magnus oo la daabacay 1555, oo sharaxaysa dhaqanka, dabeecadda iyo bulshada Iskandaneefiya. Sawirro badan ayaa buugga ka dhigaya mid hodan ah, waxaana loo aqoonsaday muuqaalkii ugu horreeyay ee Yurub ee Waqooyiga. Isku darka xaqiiqada iyo khuraafaadka ayaa ka dhigay tiir muhiim ah “aqoonta woqooyiga”.
Boqoradda Christina ee Iswiidhan (1626 – 1689) waxay qortay is-xogwarankeeda kadib markii ay ka tagtay carshiga, iyadoo ka tarjumaysa nolosheeda, go’aamadeeda iyo caqiidadeeda. Qoraalku waa isku mar is-difaacid iyo fikir falsafadeed, isagoo soo bandhigaya boqorad caqabad ku noqotay xeerarka jinsiga, awoodda siyaasadeed iyo caadooyinka diinta. Waa ilo muhiim ah oo lagu fahmo mid ka mid ah boqorradii ugu gaarka badnaa Yurub.
Safarkii Linné ee 1732 isagoo maraya Laponia wuxuu diiwaangeliyay dhirta, xayawaanka, muuqaalka iyo nolosha Sami. Buuggu wuxuu isku daraa indha-indheyn cilmiyeed iyo dareen shakhsiyeed. Waa sawir nool oo Waqooyiga Iskandaneefiya ah, wuxuuna aasaas u noqday taariikhda dabiiciga ah iyo ethnografi-ga.
Buugga riyooyinka (1743 – 1744) ee Emanuel Swedenborg wuxuu diiwaangeliyaa waayo-aragnimooyin ruuxi ah intii uu ku jiray waqti kala-guur muhiim ah. Qoraalku wuxuu muujinayaa sida uu uga wareegay aqoonyahan cilmiyeed una gudbay aragtiyahan suufi ah. Waa isku darka rabitaan shakhsiyeed, raadinta ruuxiga ah iyo sawir-qaadasho calaamadeed.
Viktor Rydberg’s 1887 isku soo ururinta khuraafaadka Iskandaneefiyan, halkaas oo fiqiga iyo mala-awaalka romantic ay isugu yimaadeen. Wuxuu falanqeeyaa ilaha iyo astaamaha si uu u abuuro kosmooloji isku dhafan. Waxay saameyn ku yeelatay iskuullada, dhaqanka guud iyo cilmi-baarista dambe — buundo u ah halyeeyada, aqoonta iyo dhismaha qaranimada.
Taariikhda dadweynaha ee weyn ee Carl Grimberg (1913 – 1959), oo sharaxaysa taariikhda Iswiidhan si ballaaran loo akhriyo. Sheekadu waxay isku daraysaa sheekooyin iyo ujeedo waxbarasho waxayna kicisay xiisaha dadweynaha ee taariikhda. Waxaa loo jeclaa laakiin sidoo kale waa la dhaliilay, welina waa qalin suugaaneed waxbarasho oo la aqoonsan yahay.
Ellen Key’s 1900 qoraal muhiim ah oo carruurta dhigaya bartamaha bulshada. Waxay ku dooday xuquuqda carruurta, waxbarashada casriga ah iyo deegaan naxariis leh. Buuggu wuxuu yeeshay saameyn caalami ah wuxuuna dejiyay ajandaha waxbarashada iyo isbeddelka bulshada.
Alva iyo Gunnar Myrdal 1934 falanqeyn ku saabsan hoos u dhaca dhalmada ee Iswiidhan, waxayna soo jeediyeen dib u habeyn bulsho oo taageerta qoysaska — guryaha, daryeelka carruurta, sinnaanta jinsiga. Buuggu wuxuu si weyn u saameeyay siyaasadda bulshada Iswiidhan wuxuuna ka qeyb qaatay doodaha caalamiga ah ee ku saabsan dadka.
Xusuusta Dag Hammarskjöld oo la daabacay kadib dhimashadiisa; waxay isku daraan fikir shakhsiyeed, meditaasiyo ruuxi ah iyo qaybo gabay ah. Waxay soo bandhigtaa nolosha gudaha ee Xoghayihii Guud ee Qaramada Midoobay waxayna noqotay qoraal caalami ah oo suugaanta ruuxiga ah casriga ah.
Mid ka mid ah xeerarkii ugu horreeyay ee qaranka Iswiidhan, oo la ururiyey qarnigii 14aad. Waxay beddeshay xeerarkii gobollada, waxayna abuurtay qaab sharci oo mideysan. Waxay maamuleysay dhaxalka, hantida, dambiyada iyo ciqaabta — waxayna ahayd tallaabadii ugu horreysay ee dowlad sharciyeed dhexe.
Xeer dhammaystiran oo dhaqan galay 1736, kaas oo nidaamiyey sharciga madaniga, ciqaabta iyo habraaca dacwadaha. Mabda’aheeda waxay qaabeeyeen caddaaladda Iswiidhan qarniyo badan waxayna sii wadeen ilaa casriga.
Xeerkii ugu horreeyay ee dastuurka adduunka kaas oo dammaanad qaaday xorriyadda saxaafadda iyo helitaanka dukumeentiyada dawladda. Waxaa la ansixiyay 1766, waxay ahayd tallaabo muhiim u ah dimuqraadiyadda iyo hufnaanta, iyadoo la dhimay cunaqabateynta lana dhiirrigeliyay doodda dadweynaha.
Mabda’a sheegaya in dukumeentiyada dawladda ay heli karaan dhammaan dadka. Waxay ku saleysan tahay Xeerkii Xorriyadda Saxaafadda 1766. Waa tiir muhiim u ah hufnaanta iyo isla xisaabtanka dimuqraadiga ah, waxayna dhiirrigelisay sharciyo la mid ah meelo kale oo adduunka ah.
Waxaa la ansixiyay kadib qalalaasihii 1809, dastuurkani wuxuu dib u qaybiyay awooda boqorka, baarlamaanka iyo maxkamadaha. Wuxuu soo afjaray kelitalisnimadii wuxuuna soo bandhigay kala qaybsanaanta awoodaha. Wuxuu saameeyay siyaasadda qarni ka badan wuxuuna dhiirrigeliyay isbeddello dambe.
Xeer nidaaminaya maxkamad cadaalad ah, caddeymaha iyo habraaca dacwadaha. Noociisii casriga ahaa (1942/1948) wuxuu ku dhisnaa dhaqammo hore wuxuuna weli udub dhexaad u yahay amniga sharci.
La ansixiyay 1950 waxaana lagu daray sharciga Iswiidhan 1990 – meeyadii, waxay xoojisaa xuquuqda shakhsiga waxayna bixisaa marin dacwo oo maxkamadda Strasbourg ah. Waa tiir muhiim u ah ilaalinta xuquuqda aadanaha ee Yurub.
Xeerka dambiyada ee ugu weyn Iswiidhan (1965), oo qeexaya dambiyada iyo ciqaabaha. Waxay muujinaysaa mabda’a cadaaladda casriga ah iyo dib-u-habaynta, waxayna la qabsataa caqabadaha cusub — laga bilaabo dambiyada deegaanka ilaa dambiyada internetka.
Dastuurka hadda jira ee Iswiidhan, wuxuu xoojinayaa dimuqraadiyadda baarlamaanku, wuxuu qeexayaa doorka astaanta ah ee boqorka wuxuuna xaqiijinayaa madax-bannaanida shacabka — waa tiirka sharciga dastuuriga ah ee casriga ah ee Iswiidhan.
Xuquuq dhaqameed lagu maro dabeecadda si xor ah — in la socdo, la teendheysto, wax la gurto — iyadoo la ixtiraamayo dhulka iyo hantida. Waa dhaxal dhaqan iyo sharci la taaban karo, waxayna astaan u tahay xidhiidhka Iswiidhan iyo dabeecadda.
Kaniisad dhexe oo ku taal Västergötland; waxaa lagu xiraa dhaqanka iyo qoraallada qadiimiga ah baabtiiskii Boqor Olof Skötkonung qiyaastii 1000. Dhismaha Romanesque iyo lakabyada taariikheed waxay ka dhigayaan meel muhiim u ah taariikhda Masiixaynta Iswiidhan.
Waxaa la aasaasay qarnigii 14aad oo uu dhisay Quduuska Birgitta, waxay noqotay xarunta ugu weyn ee amarka Birgittine iyo xarun ruuxi ah oo Yurub ah. Ilaa maanta waa meel xaj iyo xusuus dhaqan.
Saacad astronomi ah oo dhexe (qiyaastii 1425) oo ku taal Kaniisadda Lund, waxay isku daraysaa cibaadada iyo aqoonta. Mashiinnada, sawirada iyo nidaamka waqtigu waxay sameeyaan “calaamad yar oo koonka ah” gudaha kaniisadda.
Buug heeso Lutheran ah (1695) kaas oo qaabeeyay cibaadada iyo nolosha ruuxiga ah. Waxay ka tarjumaysaa isbeddellada luqadda iyo liturgiga ka dib Dib-u-habaynta waxayna mideysay heesaha Iswiidhan oo dhan.
Baybalka ugu horreeya ee Iswiidhishka oo dhammeystiran (1541), wuxuu ahaa qalab muhiim ah oo Dib-u-habayn ah. Waxay caadeysay luqadda waxayna ka dhigtay Qorniinka mid la heli karo; waxay si qoto dheer u saameysay diinta, dhaqanka iyo wax akhriska.
Xeerkii 1726 oo mamnuucay kulamada diinta ee ka baxsan kaniisadda Lutheran. Ujeedadiisu waxay ahayd ilaalinta midnimada, laakiin waxay xaddidday xorriyadda cibaadada ilaa la baabi’iyay 1858. Waxay muujineysaa xiisadda u dhaxaysa awoodda iyo damiirka.
Sinagoggii ugu horreeyay ee Iswiidhan (1780 – meeyadii), oo lagu dhisay dekedda xorta ah ee Marstrand. Waxay calaamad u ahayd fikradaha cusub ee dulqaadka iyo joogitaanka yuhuud yar. In kasta oo uu muddo gaaban jiray, haddana wuxuu ahaa calaamad taariikhi ah oo ku saabsan kala duwanaanshaha diinta.
Hees Iswiidhish ah oo uu qoray Carl Boberg (1885) taas oo adduunka ku faaftay. Nooca Ingiriisiga ah “How Great Thou Art” wuxuu noqday mid caan ah iyadoo ay duubeen fannaaniin waaweyn. Waa mid ka mid ah heesaha ugu badan ee la qaado welina la qaado maanta.
1958, kaniisadda Iswiidhan waxay u furtay haweenka wadaadnimada — kadib dood dheer oo ku saabsan jinsiga, diinta iyo dhaqanka. Isbeddelkani wuxuu beddelay nolosha kaniisadda wuxuuna noqday meel muhiim ah oo taariikhda bulshada ah.
Filimkii Ingmar Bergman (1963) wuxuu falanqeeyaa aamusan, shakiga iyo wicitaanka gudaha kaniisad yar. Dhismaha iyo jilitaanka ayaa abuuraya jawi adag oo adag. Teolojigu halkan waa khibrad jiritaan ah halkii uu ka ahaan lahaa caqiido. Waa shaqo muhiim u ah sahaminta ruuxiga ah ee Bergman.
Qarnigo badan waxay ahayd mid ka mid ah macdanta naxaasta ee ugu muhiimsan adduunka, waxayna taageertay dhaqaalaha Iswiidhan. Qarnigii 17aad waxay bixisay qayb weyn oo Yurub u baahnayd. Maanta waxaa lagu daray liiska UNESCO ee Dhaxalka Adduunka — waa isku mar taariikh warshadeed iyo dhaxal dhaqan.
Waxaa la aasaasay 1668, waa bangiga dhexe ee ugu da’da weyn dunida. Waxay daabacdaa lacagta, waxay ilaalisaa xasilloonida, waxayna maamushaa siyaasadda lacagta. Waa astaan muujinaysa taariikhda dheer ee hal-abuurka maaliyadeed ee Iswiidhan.
Isbeddel qarnigii 18aad oo isku daray dhulal yaryar oo kala go’an si loo sameeyo unugyo waaweyn oo wax ku ool ah. Tani waxay saldhig u noqotay beeraha casriga ah.
Waxaa la baabi’iyay ururadii xirfadaha waxaana la furey ganacsiga. Iswiidhan waxay gashay casriyeynta warshadaha iyadoo ay kordheen ganacsiga, hal-abuurka iyo tartanka — laakiin waxay sidoo kale abuurtay baahi loo qabo sharciyo cusub oo badbaado iyo nolol shaqo.
Xeebaha warshadaha ee la ilaaliyay halkaas oo mar hore warshadihii dharka ay dhaqaalaha horumarin jireen. Maanta, dhismayaashii taariikhiga ahaa waxay hoy u yihiin matxafyo, jaamacado iyo shirkado — waa isku dhaf dhaxal iyo cusboonaysiin magaalo.
Saldhigga ugu weyn ee korontada biyaha ee Iswiidhan (1952), waa astaan casriyeyntii dagaalka kadib. Waxay u rogtay khayraadka dabiiciga ah warshadaha iyo dowladnimada daryeelka, waxayna weli ku jirtaa doodaha tamarta iyo deegaanka.
Isbeddel 1913 ah oo sameeyay nidaam qaran oo penshinka — dammaanad nololeed dadka waayeelka ah iyo tiir muhiim u ah dowladnimada daryeelka Iswiidhan.
Heshiiskii 1938 ee u dhexeeyay ururada shaqaalaha iyo shaqo-bixiyeyaasha kaas oo dhisay iskaashi muddo dheer ah. Waxaa loo arkaa tusaalaha “habka Iswiidhan”, oo isu dheellitiraya muranka iyo nidaamka wadahadalka.
Waxaa la aasaasay 1943 by Ingvar Kamprad, IKEA waxay ku beddeshay alaabta guriga qaabka xirmooyinka fidsan, naqshadeynta iyo saadka. Dukaankii ugu horreeyay ee Älmhult wuxuu noqday astaan muujinaysa ganacsiga Iswiidhan iyo “naqshad qof walba ah”.
Isbeddelkii 1971 wuxuu keenay in lamaanaha si gaar ah loo canshuuro. Waxay xoojisay madax-bannaanida dhaqaale ee haweenka waxayna casriyeeysay siyaasadda qoyska iyo canshuuraha.
Tijaabooyinkii ugu horreeyay ee matoor uumi ah oo lagu sameeyay Iswiidhan 1720 – meeyadii; waxay muujisay kalsoonida xoogga farsamada. Qorshayaasha iyo aqoontu way faafeen, waxayna dhiirrigeliyeen tijaabooyin kale. Waa dhaxal isku mar farsamo iyo fikir ah.
Shaqadii Linné ee 1735; waxay soo bandhigtay magac-bixinta laba-magac iyo hab nidaamsan oo kala soocidda noolaha. Mabda’aheedu weli waa aasaaska bayoolajiga iyo kala soocidda xogta.
Waxaa la aasaasay 1756 si loo ururiyo lana falanqeeyo xogta dadka; waxaa loo arkaa mid ka mid ah hay’adihii tirakoobka qaranka ee ugu horreeyay. Waxay saldhig u noqotay demografiyada iyo tirakoobka bulshada.
Hal-abuur dhisme oo hagaya qiiqa si uu kulaylka u sii hayo muddo dheer, taasoo si weyn u yaraysay isticmaalka alwaaxda. Waxay beddeshay habka kulaylka ee Waqooyiga waxayna noqotay astaanta guriga Iswiidhan.
Waxaa la sameeyay 1809; waxay ahayd nidaamkii ugu horreeyay ee baarlamaan si loo kormeero hay’adaha dawladda loona ilaaliyo xuquuqda muwaadiniinta. Qaabkani wuxuu markii dambe ku fiday dalal badan.
Waxaa la dhammeeyay 1832; wuxuu isku xiray Badda Baltik iyo Badda Waqooyi iyadoo la adeegsanayo qufulo iyo marinno gudaha ah. Waa guul farsamo oo beddeshay ganacsiga iyo safarka, maanta waa goob dhaxal dhaqan.
Waxaa la siiyay markii ugu horreysay 1901 iyadoo la raacayo وصية Alfred Nobel; waxay sharfaysaa guulaha sayniska, suugaanta iyo nabadda. Waa mid ka mid ah abaalmarinnada ugu sharafta badan caalamka.
Hal-abuurka Sven Wingqvist ee 1907 ee xajinta is-hagaajinta kubadda/roller-ka wuxuu beddelay warshadaha makaanikada isagoo yareeyay khilaafka oo kordhiyay kalsoonida. Waxay keentay aasaaska SKF.
Waxay gashay adeegga 1970 – meeyadii; waxay astaan u ahayd tiknoolajiyada duulista ee horumarsan iyo awoodda difaaca qaranka Iswiidhan intii lagu jiray Dagaalkii Qaboobaa.
1974, Iswiidhan waxay soo bandhigtay fasax waalid oo mushahar leh oo la wadaagi karo — aabayaasha iyo hooyooyinka labadaba. Waxay hormuud u ahayd sinnaanta jinsiga siyaasadda qoyska waxayna dhiirrigelisay dalal badan.
Dhismaha ugu weyn ee taariikhiga ah ee Jaamacadda Uppsala oo qarnigii 17aad ah; wuxuu ku jiraa tiyaatar anatomy iyo uruurinno badan. Waa markhaati ku saabsan cilmiga, waxbarashada iyo taariikhda jaamacadda Iswiidhan. Maanta waa matxaf isku dara dhaqanka akadeemiga iyo bulshada.
Dastuurkii ugu horreeyay ee nidaamsan ee Iswiidhan, kaas oo qeexay hay’adaha dawladda iyo maamulka. Wuxuu saldhig u noqday nidaamka dawladnimo ee casriga ah, wuxuu astaan u noqday kala-guurka dowlad nidaamsan.
Qoraal lagu daray heshiiskii xadka Iswiidhan iyo Norway 1751, kaas oo dammaanad qaaday xuquuqda Sami ee socdaalka iyo daaqsinta xuduudka labada dal. Waa dukumeenti hore oo ilaalinaya xuquuqda dadka asaliga ah ee woqooyiga.
Mashruuc qaamuus ballaaran oo daboolaya taariikhda luqadda Iswiidhan, oo socda tan iyo qarnigii 19aad. Waa markhaati ku saabsan dadaalka cilmiyeed ee joogtada ah iyo doorka luqadda ee goobta dadweynaha.
Waxaa la bilaabay 1868, waa ururin waxbarasho oo isku daraysa suugaan, taariikh iyo qiyamka muwaadiniinta. Jiilal badan ayaa ku akhriyay dugsiyada. Waa buug aasaasi u ah waxbarashada iyo dhaqanka bulshada.
Waxaa la furay 1905; waa astaanta dimuqraadiyadda Iswiidhan. Dhismihiisa iyo gudaha wuxuu muujinayaa kala qaybsanaanta awoodda iyo mas’uuliyadda bulshada. Waa xarunta jir ahaaneed iyo astaan ee siyaasadda shacabka.
Waxaa la aasaasay 1906; waxay ahayd dugsigii ugu horreeyay ee shaqaalaha ee Iswiidhan. Waxay soo saartay qorayaal, shaqaale ururo iyo siyaasiyiin. Waxay noqotay astaanta awoodda waxbarashada ee xoraynta iyo abaabulka.
Tartan baraf sanadle ah oo la bilaabay 1922, oo dhiirrigeliyay sheekada Gustav Vasa. Waa dhacdo isboorti iyo bulsho isku darsaday dhaqanka, aqoonsiga qaranka iyo ka qaybgalka dadka.
Khudbad uu baarlamaanka ka jeediyay Per Albin Hansson oo soo bandhigtay aragtida “Folkhemmet” (Guriga Dadka), taas oo noqotay astaanta dowlad daryeelka bulshada. Fikraddu waxay noqotay tiir dhexe siyaasadda iyo nolosha bulshada qarniyadii 20aad.
Waxaa la furay 1961 Stockholm; waa xarunta idaacadda dadweynaha ee Iswiidhan. Waa astaanta dhismaha functionalist iyo doorarka warbaahinta dadweynaha ee dimuqraadiyadda.
